روزچهارشنبه تاریخ پنجم میزان سال 1391درس حقوق جزای عمومی داشتیم،درحین درس استاد در رابطه به شلاق خوردن یک دختردرولسوالی جاغوری سوال کردبعضیها نظرموافق ارایه کردندوبعضی هاهم گفتند این کارازمرجع قانونی صورت نگرفته کارخوبی نبوده وکسانی هم بودند که برای جلوگیری ازفحشاء این عمل را صحه گذاشتند.

امااستاد ماگفت که این عمل بهیچ وجه صبغه قانونی نداشت نباید چنین اعمالی خودسرانه انجام شودبقول خودش که قاضی ابتداییه نمی تواند دعوایی بالاتراز25هزارافغانی  راحکم صادرکند.

من که نمی توانستم ساکت بنیشینم گرچه میدانستم که به نظراستادوهمه هم کلاسی هایم بهیچ وجه خوش نخواهدخورد گفتم:

"درفقه وقضای اهل تشیع  امامیه حکم قاضی تابع حکومت نیست(منظورم حکومت اهل تسنن بود)پیروان اهل تشیع هرکدام مقلدند وازمجتهدمشخصی تقلید دارند کسی نمی تواند به نظرشخصی اش بدون اجازه مجتهدش حکم صادرکند البته اینهاهم اجازه گرفته اند"

تاگفتم اجازه مجتهدشان راگرفته اند دیدم وارخطاشدگفت ازکجا؟گفتم اکثرا ازآیت الله محقق کابلی تقلید دارند که ایشان درقم استند

استادکه خیلی عصبانی به نظرمی رسید گفت که مانباید تابع اسلام آبادو تهران وقم باشیم وای ازآن روزیکه که حکم ازحکومت ایران بیاید درحالیکه مااینجاحکومتی داریم.

گفتم که مجتهدین ماتابع حکومت ایران نیستد مستقل استند گفت "نی اگرتابع حکومت نمی بود یک لحظه هم ایران نمی گذاشتند وگفت نبایداین حرفهارا بگویی چون اگررسانه هابشنوند چه غوغایی خواهد شد؟ بعدگفت اگراین حرف رامردم پکتیاوخوست و...بشنوند خاک جاغوری را بالاخواهدکرد".

من که دیگرنمی توانستم چیزی زیادی بگویم استدلال کنم چون می دانستم استاد بهیچ وجه گوش نمی کرد وعکس العمل محصلین که بودندهم خوب نبود.

باید این مسئله را خوب کالبدشکافی کنیم تاببنیم که ازکجاسرمنشا گرفته؟ این موضوع برگشت دارد به اجتهاد واستنباط احکام(مرجع حکم) ،اینک بررسی تفصیلی مساله:

اجتهاد در لغت

ابن اثير مى نويسد: الاجتهاد بذل الجهد فى طلب الاءمر، و هو افتعال من الجهد: الطاقة  يعنى اجتهاد عبارت است از به كار بردن توان دريافتن موضوع ، و ريشه آن جهد يعنى طاقت و توان است .

لفظ اجتهاد در همين معنا و مفهوم در زمان شخص پيغمبر خدا (ص ) و اصحاب آن حضرت ، تا پايان قرن اول هجرى ، به كار مى رفته است . از رسول خدا (ص ) آورده اند كه فرموده است :

اما السجود، فاجتهدوا فى الدعاء، فقمن ان يستجاب لكم. يعنى و سجده را، تا مى توانيد در آن دعا كنيد كه به اجابت نزديك است

دراصطلاح:

الاجتهاد هو استفراغ الوسع فى النظر فيما هو من المسائل الظنية الشرعية على وجه لازيادة فيه .

درنزد امامیه دروازه اجتهاد درجمیع مسایل شرعی مفتوح است وسزاواراست که فقهاومجتهدین ازمصادر چهارگانه استنباط واستخراج کنند،ومردم که مقلداند ومجتهدنیستند باید به این طایفه رجوع کنند این بدیهی است که مردم که دریک کاروشغل حرفه شان نیست به مردم متخصص وکارشناس مراجعه می کنند،متخصصین که درحال حیات استند نه اینکه مرده باشندچون حیات وزندگی وزمانه همه درتغییراست باید متخصص همان زمان به سوالات مردم جواب دهند(رجوع کنید:عقایدنا،ناصرمکارم شیرازی ص46)

ما معتقديم:باب اجتهاد در تمام مسائل شرع باز است،و همه فقهاى صاحب نظر مى توانند احكام الهى را از منابع چهار گانه فوق استنباط كرده و در اختيار كسانى كه قدرت استنباط ندارند بگذارند،هر چند نظراتشان با فقهاى پيشين تفاوتهايى داشته باشد و معتقديم افرادى كه در فقه صاحب نظر نيستند،هميشه بايد به فقهاى زنده كه آگاه به مسائل زمان و مكان هستند مراجعه كنند و به اصطلاح از آنها تقليد كنند و مراجعه افراد نا آگاه را به متخصصان در فقه از بديهيات مى دانيم.ما اين «فقها»را«مرجع تقليد»مى ناميم،به اين ترتيب تقليد ابتدايى از فقيه ميت را جايز نمى دانيم،حتما بايد مردم از فقهاى زنده تقليد كنند تا دائما فقه در حركت و تكامل باشد.

خلا قانونى وجود ندارد.

اجتهادبعنوان ضرورت ومنبع قانون: از آن جا كه مشيّت خداوند بر آزادى و اختيار انسان در مورد اعمال و سرنوشت خويش قرار گرفته است و با توجه به انقطاع وحى و اين كه در نظام حقوقى اسلام جايگاه اصل «اجتهاد» همانند جايگاه اصل قانون گذارى است و فقيهان و مجتهدين واجد شرايط موظف به استنباط احكام و قوانين الهى كه كاشف از اراده ى تشريعى خداوند است، مى باشند، لذا از ديدگاه نظام حقوقى اسلام، تنها قواعد و قوانينى در جامعه قابل اجرا است كه مطابق با عدالت و يا حداقل منافى با آن نباشد. بنابراين مى توان اصل عدالت يا عدم تنافى با عدالت را به عنوان مبناى عرضى و ثانوى قواعد و مقررات نظام حقوقى اسلام دانست.(ر.ک:درآمدی برعرف-سيدعلى جبار گلباغى ماسوله ص12)

بررسى مبانى اجتهاد و ابزار و شيوه هاى آن و تأثيرات علوم مختلف بر آن و نقش پيش فرض هاى مجتهد بخشى از روش شناسى فقه است. مكتب حقوقى اماميه به دليل اين كه قانون گذارى را حق خدا و رسول خدا مى داند، لذا تمام اين عمليات استنباط را كارى در راه كشف حكم شرعى مى داند نه وضع آن؛ يعنى همان جايى كه پاى عقل را نيز به وسط مى كشد با قاعده ملازمه مى خواهد جنبه الهى و شرعى آن را نيز درست كند.

بنابراين از ديدگاه فقه اماميه اجتهاد بيش تر شبيه تفسير به معناى اعم آن است (5) و اين به دليل داشتن نصوص مقدسى است كه فقيه بايد آن نصوص را بفهمد و بر موارد جديد منطبق كند. تعدى از نص در اين مكتب جز در موارد خاصى پذيرفته نشده است كه آن هم بايد مورد تأييد شارع باشد، مانند موارد قياس اولويت، قياس منصوص العله و تنقيح مناط قطعى، آن هم در معاملات نه عبادات.(ر.ک:رابطه فقه وحقوق-مصطفی میراحمدی زاده-ص34)

نظراقبال لاهوری درمورداجتهاد: ملااقبال  از اجتهاد به " نيروي محركه اسلام " تعبير مي كند در نظر او نيروي محركه اسلام ، اجتهاد است . اين ، سخن جديدي نيست ، از هزار سال پيش ، ما عباراتي به همين معنا و مضمون داريم كه علماي اسلام " اجتهاد " را به عنوان " نيروي محركه اسلام " معرفي كرده اند . مي گويد : " اجتماعي كه بر چنين تصوري از واقعيت بنا شده باشد(ر.ک:اسلام ومقتضیات زمان-استادمرتضی مطهری ص10)

بهرحال انواع نیازمندی زمانه حکم می کند که همیشه درهرزمانی متخصصین فقه اسلامی موجود باشند تا ازمنابع چیزهای نوجدید درنیاز زمانه را استخراج کنند.

اجتهاد نزد اهل سنت وجماعت:نزداهل سنت اجتهاد مطلق وجود ندارد که بزرگترین نقطه ضعف اینها مسئله مسدود بودن باب اجتهاداست.

در قرن هفتم هجري در مصر در زمان يكي از پادشاهان اين كشور به نام " الملك الظاهر " كه اسمش هم " بيبرس " بود اين فكر به وجود آمد كه اينهمه رشته هاي زياد فقهي اسباب سرگيجه است و پيروي كردن از علما منحصر بشود به چهار نفر علماي وقت . نشستند و تصميم گرفتند كه پيروي از هر عالمي ممنوع بشود مگر از چهار نفر . آن چهار نفر هم عبارتند از : ابوحنيفه ، شافعي ، احمد بن حنبل و مالك بن انس كه از اين چهار نفر دونفرشان عربند و دونفرشان ايراني . ابوحنيفه ايراني است كه در عراق يعني در كوفه بوده است . غرض اين جهت است كه از آن زمان به بعد ائمه اهل تسنن منحصر شدند به چهار نفر و اگر احيانا مجتهدي پيدا مي شد ، مي بايست در حدود فتواي اين چهار نفر اظهار نظر بكند نه برخلاف فتواي آنها ، يعني فتواي آنها را بايد سند قرار بدهد . بدين ترتيب باب اجتهاد در ميان اهل تسنن بسته شد . اين چهار نفر چهار مسلك مختلف دارند يعني طرز تفكرشان در استنباط احكام مختلف است . ابو حنيفه به اصطلاح طرز تفكرش عقلاني است ولي در حد افراط ، يعني بيشتر درفقه خودش روي استدلال فتوا مي دهد بطوري كه اخبار و احاديثي كه به آن استناد مي كند خيلي كم است . او به حديث از اين نظر خوشبين نبود كه معتقد بود احاديث صحيح كم است . به احاديثي كه نقل مي كردند ، بدبين بود . اگر حديث معتبري پيدا مي كرد البته به آن عمل مي كرد . قهرا چون به حديث خوشبين نبود ، در مدارك احكام گير مي كرد و ناچار به استدلالهاي ذهني مي پرداخت يعني با قياسهائي احكام را استنباط مي كرد . اين است كه مسلك ابوحنيفه قياس بود و مركز او در عراق و در كوفه بود(ر.ک:اسلام ومقتضیات زمان استادمرتضی مطهری-ص97)

اهل سنت درصدراسلام حرفهایی را به رسول اکرم نسبت می دهند که منافات باعصمت آن حضرت دارد مثلامی گویندکه رسول خدا چند باراجتهاد کرد وبه خطابرامد این صریحا باآیه "وماینطق عن الهوی"درتناقض است ازاین نسبت اینها فهمیده می شود که درصدراسلام که وحی هم بوده ونازل می شده واجتهاد بازوهمیشه حتی خود پیامبراجتهاد می کرده اما بعد هاکه نه وحیی بوده ونه پیامبری دراجتهاد را مسدودکرده اند وخیلی جالب است که دروقت ضرورت اجتهاد در اجتهاد بسته است دروقت که نیازمند اجتهاد نیست اینها قایل به اجتهادند،امروزباپیشرفت علم وتکنالوِژی واختراع انواع وسایل که درقرن اول اسلام مردم تصورشان رانمی کردند(ازجمله درسال 1997ایان ویلموت جنین شناس اسکاتلندی اعلام کردکه اولین پستاندار رابی نیازبه تماس جنسی بدنیاآورد"بنام دالی"بدنیاآورد) همه ضرورت به اجتهاد و وجود مجتهدینی داردکه باید گام بگام باصنعت بتوانند فقه را پویا وبازمانه تطبیق دهند پیروی ازنظریات هزاروچندسال قبل واقعا که حیرت آوراست ...

بناء اگربعید نیست که اگریک دختری درکدام نقاط این سرزمین خاکی شلاق می خورد ازفتوای مجتهدش که درهرکجاباشدالهام گرفته اما این فتوا بهیچ وجه تابع یک دولت وحکومتی نیست تا باشنیدن این جمله همه دست وپای اساتید ما بلرزدکه اینهاکلا پیروان حکومت ایران استند.

درحالیکه دراول درصدراسلام ماهرکسی را اولوالامرخود قرارندادیم بلکه امامان معصوم وبعدازآن دردوران غیبت امام باید نایب امام یعنی مجتهداست که باید امر ونهی کند واحکام صادرکند وحکومت که برمبنای اندیشه ولایت فقیه نباشد دیگرآن حکومت نزدمارسمیت ندارد روی همین اندیشه است که ماسالهادر همه زمانها تحت فشاربودیم چون ازحکومت غیراسلامی تبعیت نمی کردیم واین افتخارماست که واقعایک مذهب که بتواند تمام پیروانش را متحد بسازد بایک فتوا تمام مردم رامتحول کند جایی مسرت است.

اگرشماتابع حکومت استید که تابعیت آن را دارید برگشت به آیدیالوژی تان دارد چون ازاول درصد راسلام نظریه انتخاب را تاییدکردید،حاکم که ولوستم گراست فاسق است تابع کشورآمریکاوانگلیس است باید حکم حدود وقصاص را صادرکند چون نه مجتهدی است نه یک متخصصی دینی وفقیهی که حکم را صادرکند،اگرمفتی است ومستفتی بلااستثنا همه مقلد ند...

دیگرمادران دهرازآوردن امثال مجتهدین اربعه عاجزاست نمی شودکه تحصیل دین را بشکل تخصصی یادبگیرد اگرفرض کنیم امام  ابوحنیفه حیات داشت درکوفه موقعیت می داشت مثلاآیا باحکم آن عمل می کردیدیابحکم رییس جمهورتان؟

مسلم است که باحکم مجتهدتان عمل می کردید چنانچه که امروزدرهرکشور به فتاوی امام ابوحنیفه عمل می کنند.

بنابراین نباید تعجب آورباشدکه مابفتوای مجتهدما عمل می کنیم ولو درهرکجاباشد،این خیلی جالب خواهد بودکه ماباوجودمجتهدما ازحکومتی پیروی کنیم که در راس آن غربی ها تکیه زده اند همه به دیکته آنها کارها انجام می شود....

والسلام ...........................علی"شب چهاردهم ذیقعده الحرام 1433"

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: